Bu əsər Mavi Fikir Dərnəyi tərəfindən tərcümə edilmişdir. Fəsil 1990-cı ildə İngilis dilində çap edilmiş Seksuallığın Tarixi, 1-ci fəsil kitabından tərcümə olunub. Tərcümə edib: Xəyyam Namazov
***
17-ci əsr burjua cəmiyyətləri adını verdiyimiz ictimai quruluşların rəmzi olan, bəlkə hələ də tamamilə geridə qoya bilmədiyimiz təzyiq dövrünün başlanğıcı idi. Seks sözünü öz adı ilə dilə gətirmək bu dövrdən etibarən daha da çətin və təhlükəli hala gəlmişdi. Real həyatda onu idarə etmək üçün sanki hər şeydən əvvəl onu dil səviyyəsində zəbt etmək, danışıq dilində rahat dövr etməsinə nəzarət etmək, haqqında danışdığımız şeylər arasından silmək və onu xatırladan sözləri sıradan çıxartmaq vacib idi. Və hətta, deyəsən, bu qadağalar özləri belə onun adını çəkməkdən qorxurdular. Müasir ifrat səviyyədəki əxlaqçılıq hətta bu sözü tələffüz etmədən, sadəcə bir-birinə istinad edən qadağaların köməyi ilə insanların seks haqqında danışmamasına nail ola bildi: susmaqla, səssiz durmağın müxtəlif nümunələri ilə hər kəsi sükuta qərq etdilər, senzuraya məcbur etdilər.
Amma son üç əsrə və oradakı fasiləsiz dəyişimlərə nəzər yetirdikdə hadisələr daha fərqli şəkildə görünməyə başlayır: seks və onun ətrafında cərəyan etmiş həqiqi diskursiv partlayışı müşahidə etmək olur. Hər halda, bu məsələdə dəqiq olmalıyıq. Böyük ehtimalla, bu dövrdə icazəli lüğətlər uyğun hesab edilməyən sözlərdən ciddi formada təmizləndi. Yəqin ki, kinayə və məcazla əlaqədar bütün nitq kodlaşdırıldı. Şübhəsiz ki, yeni ədəb qaydaları müəyyən sözləri xaric etdi: belə ki, ifadə edilən bəyanatlar üzərində nəzarət gücləndi. Həmçinin tələffüz üzərində də nəzarət formalaşdı: seks haqqında harada və nə vaxt, hansı şərtlər altında, hansı danışanlar arasında və hansı ictimai münasibətlər içərisində danışmamalı olduğumuz kəskin şəkildə dəqiqləşdi. Beləliklə, valideynlər və uşaqlar, müəllimlər və şagirdlər və yaxud ağalar və ev xadimələri arasında tam susqunluq olmasa da, ən azından ədəb-ərkan sahələri yaradıldı. Bütün bunlar qədim dövrün ictimai bölgüləri ilə üst-üstə düşən, bir tərəfdən özbaşına, digər tərəfindən isə planlı şəkildə inkişaf edən, eyni zamanda, dil və nitq siyasətini də özündə ehtiva edən, demək olar ki, tam məhdudlaşdırıcı bir sistem yaratdı.
Halbuki, diskurslar və onların sahələri səviyyəsində praktiki olaraq bu hadisələrin əksi baş verirdi. Sekslə əlaqədar forma və obyektlərinə görə bir-birindən fərqlənən xüsusi diskursların çoxalması müşahidə olunurdu: diskursiv aktivləşmə 18-ci əsrdən etibarən güclənməyə başladı. Burada mən “qadağan olunan” diskurslarda, yəni, yeni ədəb qaydalarını təhqir etmə və lağa qoyma yolu ilə seksi kobud şəkildə dilə gətirən itaətsizlik diskurslarındakı ehtimal olunan artımdan bəhs etmirəm; ədəb qaydalarının sərtləşdirilməsi böyük ehtimalla əks təsir göstərərək açıq-saçıq nitqlərin güclənməsinə və dəyərə minməsinə səbəb oldu. Amma daha da vacibi iqtidarın tətbiq edildiyi sahədə sekslə əlaqədar diskurslar çoxalmağa başladı: qurumlar bunun haqqında daha çox danışılması üçün təhrik edir; hakimiyyət nümayəndələri seks haqqında danışılanları eşitmək üçün və açıq-saçıq ifadələr və saysız-hesabsız yığılmış detallar vasitəsiylə seksin özünü danışdırmaq haqqında qərarlar verirdilər.
Katolik dini mənsəbi və tövbə ayininin Trento Məclisindən sonrakı inkişafına baxaq. 17-ci əsrdə hələ də istifadə olunan, Orta Əsrlərdə günahlarını etiraf etmə təlimləri çərçivəsində formalaşdırılmış bir çox sualların çılpaqlığı yavaş-yavaş örtülməyə başladı. Sanchez və ya Tamburini kimi müəlliflərin uzun zaman etirafları tamamlamaq üçün zəruri şərtlər kimi təqdim etdiyi bu cür təfərrüatlardan uzaqlaşmalar başlandı: belə ki, burada cütlüyün müvafiq pozisiyalarının təsviri, pozalar, əl hərəkətləri, toxunulan yerlər, nəvazişlər, həzzin dəqiq anı, yəni cinsi münasibətlər tam çılpaqlığı ilə dəqiq təsvir edilirdi. Get-gedə bu kimi məsələlərdə ehtiyatlı davranmaq məsləhət görüldü. Saflıq və paklığı pozan günahlardan bəhs edərkən isə böyük təmkin və təvazö tövsiyyə edilirdi: “Bu mövzu qətrana bənzəyir, ona necə toxunmağımızdan asılı olmayaraq, hətta onu özümüzdən kənarlaşdırmaq istəsək belə, yenə də üzərimizə ləkə salacaq və həmişəlik kirli qalacağıq”[1]. Və daha sonra, Alfonso de’ Liguori işə “dolayı və örtülü”[2] suallarla başlamaq və əgər söhbət uşaqlardan gedirsə, ümumiyyətlə, gedişatı olduğu kimi saxlamaq göstərişi verdi.
Amma dilin saflaşdırılması zamanı günahları etiraf etmə ayininin — bədənin günahlarını etiraf etdirmə — əhatə dairəsi davamlı şəkildə artdı. Bu qismən ona görə baş verirdi ki, Əks-İslahat Katolik ölkələrində illik tövbə ayininin ritmini artırır, özünü təftiş etmə ilə əlaqədar hərtərəfli qaydalar qoymağa çalışırdı. Amma hər şeydən əvvəl, bəlkə də başqa günahların hesabına tövbə ayininin və cismani istəklərə nəzarətin vacibliyi xüsusi vurğulanırdı. Bu vaxtdan etibarən düşüncələr, istəklər, şəhvət dolu xəyallar, həzzlər, bədən və ruhun birgə hərəkətləri — bütün bunların hamısı detallı bir şəkildə etiraf və bələdçilik prosesesinə daxil edildi. Yeni təlimə əsasən, seks sözü diqqətsiz bir şəkildə istifadə edilməməli, amma onun cəhətləri, onunla əlaqəli anlayışlar və təsirləri ən incə nöqtəsinə qədər izlənməli idi: xəyaldakı bir kölkə, yavaş-yavaş yoxa çıxan surət, bədənin mexanizmləri və zehnin rahatlığı arasındakı əlaqə: hərşey danışılmalı idi. İkiqat təşəbbüslə cismani istəkləri bütün şər qüvvələrin özəyi halına gətirməyə meyl edildi. Günahın ən vacib anını onunla əlaqədar hərəkətin özündən uzaqlaşdırıb, dərk edilməsi və ifadə edilməsi çox çətin olan istəyin tərpənişlərinə doğru dəyişdirməyə cəhd edilirdi. Çünki istək insana əziyyət verən və bunu ən gizli formaları ilə həyata keçirən şər qüvvə kimi qəbul edilirdi: “Buna görə də, ruhunuzun bütün şöbələrini, yaddaş, dərketmə və iradənizi diqqətlə gözdən keçirin. Həmçinin bütün hisslərinizi dəqiq tədqiq edin… . Bundan başqa bütün fikirlərinizi, dediyiniz hər bir sözü və hərəkətlərinizi gözdən keçirin. Hətta oyandığınız zaman onlara icazə verib vermədiyinizi yoxlamaq üçün yuxularınızı da yoxlayın. Və nəhayət, bu qədər həssas və təhlükəli bir məsələnin adi və əhəmiyyətsiz olduğunu düşünməyin.”[3] Buna görə də, diskurs ruh və bədənin qovuşan xəttini, onun bütün eniş-yoxuşlarını izləməli idi. Bununla o, günahlar müstəvisinin altında, cismani istəklərin arasıkəsilməz, bütöv damarını ortaya çıxarda biləcəkdi. Seks bir başa adı çəkilmədən, görünməyinə və nəfəs almağına imkan verilmədən, uyğun hesab edilməyən sözlərdən diqqətlə təmizlənmiş bir dilin hökmü altında diskursun nəzarətinə girir və onun tərəfindən mütəmadi şəkildə izlənilir.
Ola bilsin ki, Qərbə məxsus olan bu xüsusiyyət ilk dəfə ümumi məhdudiyyətlər şəklində özünü göstərirdi. Burada mən ənənəvi tövbə ayininin tələbi olan seks qanunlarının pozulmasını boynuna alma öhdəliyi haqqında deyil, özü və digərləri ilə əlaqədar sonu görünməyən nəql etmə tapşırığından bəhs edirəm. Belə ki, fərd öz üzərinə sekslə müəyyən əlaqəsi olan, bədən və ruh vasitəsiylə yaranan, saysız-hesabsız həzzlərin, duyğuların və fikirlərin qarşılıqlı münasibəti ilə əlaqədar hər şey haqqında mümkün olduğu qədər addımbaşı hesabat vermə öhdəliyi götürürdü. Seksin diskursa çevrilmə planı uzun zaman əvvəl guşənişin və monastır həyatı hakim olan mühitlərdə formalaşmışdı. 17-ci əsr bunu hər kəs üçün qayda halına gətirdi. Belə görünə bilər ki, əslində, bütün bunlar hər kəsə yox, kiçik bir elit qrupa tətbiq edilirdi. İl ərzində nadir hallarda tövbə etməyə gedən inanclıların böyük əksəriyyəti bu cür mürəkkəb təlimatlardan yan qaçırdılar. Şübhəsiz ki, buradakı əsas məsələ bu öhədliyin hər bir yaxşı xristian üçün ən azından bir ideal kimi təqdim edilməsi idi. Məcburiyyət yaradılmışdı: artıq fərd sadəcə qanunu pozan hərəkətləri etiraf etməyəcək, eyni zamanda öz istəklərini, hər bir istəyini diskursa çevirməyə çalışacaqdı. Hətta istifadə etdiyi sözlər diqqətlə neytrallaşdırılsa da, mümkün qədər, heç bir şey bu təlimin çölündə qalmamalı idi. Xristian dini təlimi sekslə əlaqədar hərşeyi sonsuz nitq süzgəcindən keçirməyi əsas mənəvi borc kimi əmr etmişdi[4]. Müəyyən sözlərin qadağan edilməsi, ifadələrin ədəb-ərkana uyğun istifadəsi, lüğətlər üzərindəki senzura bu böyük tabeçiliklə müqayisədə sadəcə ikinci dərəcəli vasitələr idi: onu əxlaqi mənada qəbuledilən və texniki mənada yararlı hala gətirməyin yolları idi.
17-ci əsr dini təlimindən başlayan və onun həmin dövrə aid “qalmaqallı” ədəbiyyatdakı əksinə doğru uzanan bir xətt çəkilə bilər. “Hər şeyi danış”, günahları dinləyən din xadimləri dönə-dönə deyərdilər: “sadəcə cinsi əlaqəni deyil, bütün hissi toxunuşları, təmiz olmayan baxışları, bütün nalayiq fikirləri… bütün qəbul edilən düşüncələri”[5]. De Sade eyni əmri sanki dini təlimat kitabçalarından götürübmüş kimi yenidən müzakirəyə açır: “Hekayələriniz ən zəngin və dərin təfarrüatlarla bəzədilməlidir; təsvir etdiyiniz ehtirasın insan əxlaqı və insan xasiyyəti ilə nə qədər əlaqəli olduğunu ancaq heç bir halı pərdələmədən bilmək olar; və bundan başqa, ən bəsit halın təsviri belə sizin hekayələriniz haqqındakı gözləntilərimizi doğrultmağa kömək edə bilər”[6]. 19-cu əsrin sonunda “Mənim Gizli Həyatım” əsərinin imzasız müəllifi yenidən eyni təlimata boyun əyir. Ən azından bu şəxs, şübhəsiz ki, zahirdə bir növ ənənəvi eşqbaz idi. Amma o demək olar ki, bütünlüklə seksə həsr etdiyi həyatını, təfərrüatı ilə izah etməklə zənginləşdirmək niyyətində idi. Kiçik sərgüzəştlərinə, əyləncəsinə və öz seksual hisslərinə həsr etdiyi və çox az sayda nüsxə ilə, on bir cilddə çap edilən bu müəllif bəzən gəncləri maarifləndirmə narahatçılığını dilə gətirərək üzr istəyirdi. Yaxşısı budur ki, onu öz sözləri ilə, öz mətnindəki xalis göstərişləri ilə oxuyaq: “Hərşey necə baş veribsə, xatırladığım qədər, eləcə də nağıl edirəm; sadəcə bunu bacarıram; gizli həyat heç bir şeydən yan keçməməlidir; utanmalı heç bir şey yoxdur… insan təbiəti ilə əlaqədar heç kim heç vaxt hər şeyi bilə bilməz.”[7] “Mənim Gizli Həyatım” əsərinin tənha müəllifi öz təsvirlərinə haqq qazandırmaq üçün tez-tez ən qəribə təcrübələrinin belə, şübhəsiz ki, yer üzərindəki minlərlə insan tərəfindən sınaqdan keçirildiyini vurğulayır. Ancaq bu təcrübələrin ən qeyri-adiləri üçün nəzərdə tutulan rəhbər prinsiplər, yəni onları təfərruatları ilə və dolğun şəkildə günbəgün nağıl etmə prinsipi iki əsrdən çoxdur ki, müasir insanın qəlbində yerləşdirilmişdi. Bu özünəməxsus müəllifdə onu sükuta məcbur edəcək “Viktoryanizm”dən cəsarətli qaçışı görməkdənsə, ehtiyatlı və təvazökar olmaq üçün uzun-uzadı göstərişlərin verildiyi bir dövrdə seks haqqında danışmağa təşviq edən bir neçə əsrlik əmrin ən açıq və ən sadəlövh nümayəndəsini görməyi üstün tuturam. Əslində, tarixi qəza “Viktoryan əxalqçılığın” susqunluqlarıdır; hər halda, onlar seksin diskursa seçvrilmə prosesi içərisindəki bir sapma, təkminləşmə və taktiki ayrılma idi.
Bu imzasız ingilis müəllifi mərkəzi bir fiqur kimi əsas xüsusiyyətləri Xristian dini təlimi ilə formalaşmaqda olan seksuallıq üçün kraliçasından daha çox xidmət göstərəcəkdi. Şübhəsiz ki, kraliçadan fərqli olaraq o, təcrübə etdiyi hissləri danışdığı təfərrüatlarla gücləndirirdi. De Sade kimi o da, sözün əsl mənasında, “sadəcə öz keyfi üçün yazırdı”. O, mətnin redaktəsi və yenidən oxunmasını diqqətli bir şəkildə təkrarlanan, uzadılan və həvəsləndirən fəaliyyətlərinin yer aldığı erotik səhnələrlə qarışdırırdı. Amma bununla yanaşı, Xristian dini təlimi də istəyi bütöv və detallı şəkildə diskursa çevirmə yolu ilə onun üzərində xüsusi təsirlər yaratmağa çalışırdı. Bunlar, təbii ki, istəyə nəzarət etmə və ondan uzaqlaşma təsirləri olmaqla yanaşı, eyni zamanda, mənəvi yenilənmə, tanrıya qayıtma və bədənində tamah və ona dirənən ilahi eşq hissinin yaratdığı rahatlıq verən ağrının fiziki təsiri idi. Belə ki, Qərb insanı üç əsrdir ki, seks haqqında hər şeyi danışma öhdəliyi daşımışdı. Qədim dövrdən etibarən seks üzərindəki diskursun davamlı optimallaşdırılması və artan istiqamətdə dəyər qazanması halı müşahidə olunmuşdur. Detallı analitik xüsusiyyətə malik olan bu diskursun istəyə yerdəyişdirmə, gücləndirmə, yenidən istiqamətləndirmə və formasını dəyişdirmə kimi müxtəlif təsirlər edəcəyi gözlənilirdi. Seks haqqında danışıla biləcək şeylərin sərhədlərinin genişlənməsi və insanların deyilənləri eşitməyə məcbur edilməsi ilə yanaşı, daha vacibi, müxtəlif təsirləri olan mürəkkəb quruluş və sadəcə qadağalara müraciət etməklə düzgün bir şəkildə izah edilə bilməyəcək bir düzülüşlə diskurs ilə seks əlaqələndirildi. Bunu seks üzərindəki senzura hesab etmək olarmı? Əslində, burada seks haqqında o günə qədər deyilənlərdən daha çox sayda diskurs yaratmaq üçün onun hər bir şöbəsində işləyən və ona təsir göstərən aparat quraşdırılmışdı.
Bu üsul digər mexanizmlər, ilk növbədə “ictimai maraq” tərəfindən dəstəklənib yenidən ortaya çıxarılmasa idi, yəqin ki, Xristian dindarlığının taleyi ilə bağlı xatırlanacaqdı. Söhbət nə kollektiv maraq və ya həssaslıq, nə də ki, yeni mentalitetdən gedir. Burada öz işləyişiylə seks üzərindəki diskursun — yenidən tədqiq edilməli səbəblər üçün — əhəmiyyətli hala gəlməsinə yol açan iqtidar mexanizmlərindən bəhs edirik. 18-ci əsrin başlağıcında, ortaya çıxan bir sıra siyasi, iqtisadi və texniki səbəblər insanları seks haqqında danışmağa təhrik edirdi. Bu seksuallığın ümumi nəzəriyyəsi formasında deyil, təhlil, say dəqiqləşdirmə, təsnif etmə, xassələrin müəyyənləşdirilməsi, o cümlədən, kəmiyyət əsaslı və səbəb-nəticə əlaqəli tədqiqatlar formasında ortaya çıxırdı. Seksi “nəzərə almaq” və sadəcə əxlaqa görə deyil, o cümlədən, rasionallıqdan qaynaqlanan səbəblərə görə seks haqqındakı diskursu dilə gətirmə ehtiyacı kifayət qədər yeni idi və əvvəl-əvvəl özü-özünə təəccüblü gəlir, öz mövcudluğu üçün bəhanələr axtarırdı. Ağıla əsaslanan bir diskurs necə olurdu ki, bu haqda danışa bilirdi? “Filosoflar nifrət və lağ arasında öz yerini tutan, riyakarlıq və rüsvayçılıqdan qaçılmalı olan bu mövzulara nadir hallarda ciddi diqqət ayırmışlar”[8]. Təxminən bir əsr sonra izah etməli olduğu mövzu qarşısında daha az təəccüblənməli olan tibb təsisatı ona söz verilərkən hərəkətsiz bir şəkildə duruxmuşdu: “Bu faktların üzərini örtən qaranlıq və onları təşviq edən rüsvayçılıq və nifrət uzun zaman müşahidəçilərin baxışını dəf etmişdi…. Uzun zaman bu tədqiqata ürəkbulandıran bir şəkil əlavə etməyə ehtiyat etdim”[9]. Bu mətndəki əhəmiyyətli hissə onların xəyanət etdiyi “moralizm” və şübhələnilən riyakarlıq içərisindəki çəkingənlik yox, bu çəkingənliyə qalib gəlmə zəruriliyinin qəbul edilməsidir. Seks haqqında danışmaq lazım idi, həm də qadağan və sərbəst olanlar bölgüsü ilə müəyyənləşməmiş bir şəkildə, açıq aşkar, hətta danışan özü bu bölgünü özlüyündə qoruyub saxlasa belə (belə ki, təntənəli açılış çıxıları da bunu göstərir), danışılmalı idi: seksdən sadəcə qınanılacaq və səbr ediləcək bir şey kimi deyil, idarə ediləcək, ictimai xidmətlərə daxil ediləcək, ümumi fayda üçün nizamlanacaq, optimal məhsuldarlıq üçün istifadə ediləcək bir şey kimi danışılmalı idi. Seks sadə şəkildə mühakimə ediləcək bir şey yox, idarə edilcək bir şey idi. O, ictimai potensiyalın təbiəti daxilində deyildi; o, idarəetmə üsulları üçün lazım idi; və təhlil diskursları tərəfindən istifadə edilməli idi.
18-ci əsrdə seks “polis” işinə çevrildi — həmin dövrdə bu terminin tam və həqiqi mənasında, yəni çaxnaşmaların yatırılması mənasında yox, kollektiv və fərdi güclərin nizamlı şəkildə ən yüksək həddə çatdırılması mənasında başa düşək. “Biz dövlətin daxili iqtidarını onun qayda-qanunlarının müdrikliyi ilə möhkəmləndirməli və inkşaf etdirməliyik; və bu iqtidar ümumi mənada sadəcə Respublikadan ibarət deyil, həm də onu quran hər bir üzvdən, həmçinin bu üzvlərə aid olan istedad və qabiliyyətlərdən ibarət olduğuna görə, polis özlüyündə bu vasitələrin qayğısına qalmalı və onların ictimai rifaha xidmət etməsini təmin etməlidir. Polis bu məqsədə sadəcə onlar haqqında biliklər vasitəsiylə çata bilər”[10]. Seksin polisləşdirilməsi: yəni, burada söhbət tabu sərtliyindən yox, yararlı və ictimai diskurslar vasitəsiylə seksin tənzimlənməsinin zəruriliyindən gedir.
Bir neçə nümunəyə baxaq. 18-ci əsrdə iqtidar texnikaları içərisində ən böyük yeniliklərdən biri “əhali”nin iqtisadi və siyasi problem kimi ortaya çıxışı oldu: əhali zənginlik kimi, əhali canlı qüvvə və əmək qüvvəsi kimi, əhali böyüməsi və öz tabeliyində olan resurslar arasında tarazlıq yaradan bir qüvvə kimi və.s. Hökumətlər sadəcə vətəndaşlar, və ya hətta “xalqla” deyil, “əhali” və onun səciyyəvi xüsusiyyətləri ilə, doğum və ölüm səviyyəsi, ömür uzunluğu, məhsuldarlıq, sağlamlıq vəziyyəti, xəstəliklərin tezliyi, pəhriz və yaşayış qəlibləri kimi ona məxsus dəyişənlərlə məşğul oldular. Bütün bu dəyişənlər həyata xas hərəkətlərlə ictimai institutların təsirlərinin kəsişdiyi yerdə yerləşirlər: “Dövlətlərdə təbii artımın irəliləməsinə uyğun bir şəkildə deyil, sənayelərinin gücünə, məhsullarına və müxtəlif institutlarına uyğun bir şəkildə məskunlaşılır… . İnsanlar torpaqdan gələn məhsul kimi əməyin onlara verdiyi üstünlük və resurslara uyğun bir şəkildə çoxalırlar”[11]. Əhaliyə aid bu iqtisadi və siyasi problemin özəyində seks dururdu: Doğum sayını, evlənmə yaşını, qanuni və qeyri-qanuni doğumları, seksual münasibətlərin vaxtından tez inkişafı və tezliyini, münasibətləri doğurğan və təmiz saxlamağın yollarını, ailəsiz həyatın və qadağaların təsirlərini, hamiləliyin qarşısını alma tədbirlərinin (söhbət demoqrafiya ilə məşğul olan tədqiqatçıların Fransız İnqilabı ərəfəsində kənd yerlərində yayqın olduğunu bildikləri “ölümcül sirlər”dən gedir) təsirini analiz etmək zəruri hala çevrildi.
Əlbəttə ki, uzun zaman iddia edilmişdir ki, ölkə varlı və güclü olmaq istəyirsə əhali sayı çox olmalıdır; Amma ilk dəfə idi ki, cəmiyyət sabit bir formada təsdiq olundu. Onun gələcəyi və səadəti sadəcə vətəndaşlarının sayı və dürüstlüyündən, evlilik qaydaları və ailə təşkilatlanmasından deyil, o cümlədən hər bir fərdinin seksdən istifadə etmə formasından asılıdır. Varlıların, subayların və eşqbazların məhsul verməyən kefçiliklərinə qarşı ifadə edilən ənənəvi gileydən əhalinin seksual rəftarının həm təhlil obyekti, həm də müdaxilə hədəfi olaraq qəbul olunduğu bir diskursa keçid edildi. Merkantilist dövrün ümumi əhali planlamasını dəstəkləyən müzakirələrdənsə, məqsədlərə və tələblərə uyğun şəkildə bəzən doğum səviyyəsini artıran, bəzən isə məhdudlaşdıran xeyli dəqiq şəkildə hesablanmış tənzimləmə təşəbbüslərinə üstünlük verildi. Əhalinin siyasi iqtisadiyyatı vasitəsiylə seks haqqında müşahidələrlə əlaqədar tam bir şəbəkə təsis edildi. Biologiya və iqtisadi sahələrin kəsişməsində seksual rəftarın formaları, onların müəyyənləşməsi və təsirləri ilə əlaqədar təhlillər ortaya çıxdı. Cütlüklərin seksual rəftarını planlaşdırılmış iqtisadi və siyasi davranışa çevirməyə cəhd edən, əxlaqi və dini öyüd-nəsihətlər, o cümlədən maliyyə tədbirləri kimi ənənəvi vasitələri aşıb keçmiş sistemli kampaniyalar formalaşdı. Sonradan bu yeni tədbirlər 19-cu və 20-ci əsr irqçiliyinin fərqli formaları üçün dayaq nöqtəsi olacaqdı. Dövlət vətəndaşın seksual həyatının nə vəziyyətdə olduğunu, bu fəaliyyətləri necə həyata keçirdiyini bilməli, amma bununla yanaşı, hər bir vətəndaş da öz növbəsində seksual fəaliyyətinə nəzarət etmə qabiliyyətinə malik olmalı idi. Seks dövlət və fərd arasında bir məsələyə, özü də ictimai bir məsələyə çevrildi; onun haqqında diskurslar, xüsusi biliklər, təhlillər və rəsmi əmrlər qərarlar verməyə başladı.
Uşaqların seksual fəaliyyətləri ilə əlaqədar da eyni vəziyyət hakim idi. İnanılırdı ki, qədim dövr uşaq seksuallığını daha sonra Üç Esse və Kiçik Hansın xeyrxah narahatlıqları ilə dağılacaq zülmətə qərq etmişdi. Uşaqlar və böyüklər və ya şagird və müəllimlər arasında uzun zamandan bəri mövcud olan dil “azadlığı”nın yoxa çıxması doğrudur. Heç bir 17-ci əsr pedaqoqu Erasmusun öz “Diaqloqlar”ında etdiyi kimi öz tələbəsinə yaxşı fahişəni necə seçmək mövzusu haqqında açıq-aşkar məsləhət verməzdi. Və bütün ictimai siniflərdə uşaqların erkən inkişaf etmiş seksullıqlarının uzun zaman gülüş hədəfinə çevrilməsi tədricən azalırdı. Amma bu adi və sadə bir şəkildə tətbiq edilmiş susma məcburiyyəti deyildi. Daha çox diskursların yeni rejimi içərisində baş verirdi. Onun haqqında daha az danışılmırdı, əksinə; Onun haqqında daha fərqli formalarda danışılır, fərqli adamlar, fərqli nöqteyi nəzərdən və fərqli nəticələr almaq məqsədi ilə danışırdılar. Susqunluq özlüyündə — yəni, fərdin danışmaqdan boyun qaçırdığı və adının çəkilməsinin qadağan olunduğu şeylər, o cümlədən müxtəlif danışanlar arasında tələb olunan ehtiyatlılıq halı — diskursun mütləq hüdudları, yəni bu diskursun dəqiq sərhədlərlə ayrılmış hissəsinin çöl tərəfində yox, söylənmiş şeylərin yanında, onlarla birlikdə və ümumi strategiyalar çərçivəsində onlara əlaqəli şəkildə fəaliyyət göstərən bir ünsürdür. Deyilənlər və deyilməyənlər arasında ikili bir bölgü yoxdur. Biz bu cür şeyləri deməməyin müxtəlif yollarını, deyə bilənlərlə deyə bilməyənlərin necə səpələndiyini, hansı növ diskursa icazə verildiyini və ya hər bir halda hansı növ ehtiyatlılığın tələb olunduğunu müəyyənləşdirməyə çalışmalıyıq. Sadəcə bir dənə yox, çoxlu susqunluqlar vardır və onlar diskursların əsasını təşkil edən və onlara nüfuz etmiş strategiyaların tərkib hissələridir.
Məsələn, 18-ci əsrə aid orta məktəbləri götürək. Ümumən, insanda belə bir təəssürat yarana bilər ki, bu institutlarda seks haqqnda, demək olar ki, danışılmırdı. Amma onun memarlıq planına, intizam qaydalarına və tam daxili təşilatlanmasına nəzər saldıqda məlum olur ki, seks məsələsinə burada mütəmadi şəkildə müraciət edilib. Binanı tikənlər bunun haqqında açıq-aşkar düşünmüşlər. Təşkilatçılar bunu hər zaman nəzərə almışlar. Bütün səlahiyyətli şəxslər təsisatların, ehtiyat tədbirlərinin, cəzalar və məsuliyyətlərin birlikdə heç vaxt susmadığı əbədi həyəcan vəziyyətində olmuşlar. Siniflər üçün ayrılmış yerlər, masaların formaları, istirahət dərslərinin planlanması, yataqxanaların bölüşdürülməsi (arakəsmələrlə və ya arakəsməsiz, pərdələrlə və ya pərdələrsiz), yuxu vaxtına və müddətinə nəzarət qaydaları — bütün bunların hamısı bitib tükənməz bir şəkildə uşaqların seksuallığı məsələsinə işarə edirdi[12]. Bu institutların daxili diskursu — yəni, onların özünə xitab şəklində istifadə etdiyi və onları idarə edənlər arasında dövriyyədə olan diskurs — böyük ölçüdə bu seksuallığın mövcud olduğu, vaxtından əvvəl inkişaf etdiyi, fəal və həmişə var olduğu ehtimalına əsaslanırdı. Amma bununla bitmirdi: məktəbli oğlanların seksual fəaliyyəti 18-ci əsr ərzində — ümumi mənada yeniyetmələrin seksual fəaliyyətlərini nəzərə almasaq — ictimai problemə çevrildi. Həkimlər təhsil ocaqlarının direktor və professorlarına öz məsləhətlərini verir, bununla yanaşı ailələrə öz tövsiyyələrini bildirirdilər; pedaqoqlar dövlət qurumlarına təqdim edəcəkləri layihələr tərtib edirdilər; məktəb müəllimləri tələbələrə diqqət ayırır, onlara tövsiyyələr verir, onların yaxşılığı üçün əxlaqi və tibbi nümunələrlə dolu öyüd-nəsihət kitabları hazırlayırdılar. Məktəblilər və onların seksual fəaliyyətləri ilə əlaqədar nəsihətlər, fikir yazıları, müşahidələr, tibbi məsləhətlər, kliniki nümunələr, islahat müddəaları və ideal institutların qurulması üçün planlardan ibarət tam bir ədəbiyyat formalaşdı. Basedow və alman “xeyriyyə” hərəkatı ilə birlikdə yeniyetmələrin seksual fəaliyyətlərinin diskursa çevrilməsi prosesi əhəmiyyətli dərəcədə inkişaf etdi. Hətta Salzmann seks fəaliyyətlərinə nəzarət və seks təhsili ilə əlaqədar özünəməxsus xüsusiyyəti olan, gənclərin burada heç vaxt ümumbəşər günaha girməyəcəkləri şəkildə tərtib edilmiş bir eksperimental məktəb təsis etmişdi. Və alınmış bütün bu tədbirlərlə uşaqlar böyüklərin öz aralarında əvvəlcədən hazırladıqları qayğının səssiz və şüursuz obyekti olmayacaqdı; uşaqlar üçün seks üzərində müəyyən məntiqi olan, məhdudlaşdırılmış, dini qanunlara uyğun gələn və doğru olan bir diskurs — bu bir növ diskursiv ortopedia — təyin edilmişdi. 1776-cı ilin may ayında Filantropinum Gimnaziyasında təşkil edilmiş böyük şənlik buna misal ola bilər. Bilik oyunları, hədiyyələrlə təltif etmə və münsiflər heyətinin də olduğu, imtahan şəklində həyata keçirilən bu şənlik yeniyetmə seksuallığının və məntiqli bir diskursun ilk təntənəli təqdimatı idi. Tələbələrə verilmiş seks təhsilinin müvəffəqiyyətini nümayiş etdirmək məqsədilə Basedow həmin dövrdə Almaniyadakı bütün ictimai xadimləri dəvət edir (Goethe dəvəti rədd edən az sayıda insandan biri idi). Professorlardan biri Wolke, oraya toplaşmış insanların qarşısında tələbələrə seks, doğuş və çoxalma haqqında seçilmiş suallar ünvanlayır. Hamilə bir qadını, cütlüyü və beşiyi təcəssüm etdirən naxışlar haqqında onların şərh verməsini istəyir. Ağıllı cavablar verilirdi və bütün bunlar heç bir utanma və çəkinmə olmadan ifadə edilirdi. Wolke-un bir neçə dəfə xəbərdarlıq etdiyi, uşaqlardan daha çox uşaqlıq edən yaşlı auditoryadan başqa heç bir yersiz gülüş bu gedişatı pozmurdu. Axırda böyüklərin qarşısında diskursun və seksin hörüklərini ustalıqla toxuyan bu tombul sifət oğlan uşaqları hər kəs tərəfindən alqışlandı[13].
Pedoqoji institutların uşaqların və yeniyetmələrin seks fəaliyyətləri üzərində ağır bir susqunluq yaradığını demək doğru olmazdı. Əksinə, 18-ci əsrdən etibarən bu institutlar mövzu ilə əlaqədar diskursun formalarını artırmış, seks üçün müxtəlif təsir nöqtələri təsis etmiş, o cümlədən məzmunlar kodlamış və məruzəçilərin ixtisaslaşmasına yol açmışdı. Uşaqların sekual fəaliyyəti haqqında danışmaq, müəllimləri, həkimləri, idarəçiləri və valideynləri bu haqda danışdırmaq və yaxud uşaqlara bu haqda söz vermək, uşaqların özlərinin bu haqda danışmalarına nail olmaq; bəzən onlara müraciət edən, bəzən onlar haqqında danışan və ya dini qaydalara əsaslanan bilikləri onlara məcbur edən və yaxud onları başa düşməyəcəkləri bir elmin qurulmasında əsas kimi istifadə edən diskurslar şəbəkəsi ilə əhatəyə almaq — bütün bunlar birlikdə iqtidart müdaxilələrinin güclənməsini diskursun çoxalması ilə əlaqələndirməyə xidmət edir. Uşaqların və yeniyetmələrin seks fəaliyyətləri 18-ci əsrdən etibarən saysız-hesabsız institutlara aid mexanizmləri və diskursiv strategiyaları istifadə edən mübahisələrin vacib bir sahəsi halına gəldi. Ola bilsin ki, böyüklər və uşaqlar seks haqqında danışmağın müəyyən bir üsulundan məhrum edilib, bu üsul həddindən artıq açıq, kobud və ədəbsiz olduğu üçün qadağan edilib. Amma bu digər diskursların və ola bilsin ki, onların fəaliyyət göstərməsi üçün zəruri olan şərtin, bir-birinə qoşulmuş, iyerarxik şəkildə düzülmüş və iqtidar münasibətlərinin bir dəstəsi içərisində yüksək səviyyədə tələffüz edilmiş diskursların sadəcə bir bənzəri idi.
18-ci və 19-cu əsrlərdə seks haqqında diskurslar yaratmağa başlayan digər bir çox mərkəzlərin adını çəkmək olar. Əvvəl “əsəb pozğunluqları” ilə əlaqədar tibb vardı; Daha sonra isə zehni xəstəliklərin səbəblərini axtarışa çıxan psixiatriya ortaya çıxdı, o, ilkin olaraq, diqqətini “ifrat davranışlara”a, sonra mastrubasiya vərdişlərinə, məyusluğa, daha sonra isə “çoxalmağa qarşı saxtakarlıqlara” yönəltdi. Bununla yanaşı, seksual pozğunluqların hamısını öz sahəsi kimi mənimsəməyə başladı. Uzun zaman, xüsusilə “ağır” cinayətlər və təbiətə qarşı cinayətlər formasında seksuallıqla maraqlanan cinayət ədliyyəsi 19-cu əsrin ortalarında öz yurisdiksiyasını genişləndirərək oraya kiçik xətaları, əxlaqsız davranışları, əhəmiyyəti az olan pozğunluqları da əlavə etdi. Və son olaraq, keçən əsrin sonunda birdən-birə cütlüklərin, valideynlərin və uşaqların, təhlükəli və təhlükədə olan yeniyetmələrin seksuallığını diqqətli bir formada tədqiq edən, onları qorumağa, ayırmağa və çəkindərməyə çalışan, hər yerdə təhlükələrə işarə verən, insanların gözünü açan, diaqnozlar tələb edən, qalaq-qalaq hesabatlar yığan, terapiyalar təşkil edən müxtəlif növ ictimai nəzarət formaları ortaya çıxdı. Bu sahələr seksi hədəf alan diskursları yayırdılar, insanların bu haqda həssaslığını artırır, onu daimi bir təhlükə kimi təqdim edirdilər. Bu da öz növbəsində seks haqqında danışmaq üçün növbəti stimula çevrilirdi.
1867-ci ilin bir günü, Lapcourt qəsəbəsindən olan, mövsümündən asılı olaraq gah burada, gah orada işləyən, ən pis işlərdən aldığı kiçik sədəqələrlə güc-bəla ilə dolanan, anbar və tövlələrdə yatan bir sadəlövh kəndli ilə əlaqədar dövlət qurumlarına şikayət edilir. Bir tarlanın kənarında, daha əvvəl etdiyi, üstəlik ətrafındakı kənd uşaqlarının da etdiyinə şahid olduğu bir hərəkət etmiş, kiçik bir qız uşağına özünü əllətmişdi. Halbuki, uzun vaxtdan bəri idi ki, meşənin kənarında və ya Saint Nicolas yolu üzərindəki xəndəkdə buna bənzəyən “qaymaqlı süd” adlandırılan oyun oynanılırdı. Belə ki, qızın valideynləri kəndlini qəsəbənin merinə şikayət edir, mer onu jandarmlara məruzə edir, jandarmalar da öz növbəsində onu məhkəməyə aparır. Hakim onu günahkar hesab edir, sonra əvvəlcə bir həkimə, daha sonra isə iki mütəxəssisə təhvil verir. Onlar kəndli haqqında bir hesabat yazır, daha sonra isə onu nəşr edirlər[14]. Bu hekayədəki əhəmiyyətli hissə nədir? Onun bütünlüklə əhəmiyyətsizliyi; Qəsəbə həyatındakı seksuallığın bu cür gündəlik gedişatı, kənd həyatında aid bu xırda həzzlər müəyyən bir vaxtdan sonra sadəcə kollektiv dözümsüzlüyün hədəfi deyil, eyni zamanda, məhkəmə işinin, tibbi müdaxilənin, diqqətli kliniki tədqiqatın və bütöv bir nəzəri müzakirəninin mövzusu olmuşdu. Maraqlısı budur ki, onlar daha da irəliyə gedərək həmin vaxta qədər qəsəbə həyatının təkrib hissəsi olmuş bu şəxsin kəllətasını ölçmüş, onun üz skelet quruluşunu tədqiq etmiş və anatomiyasında mümkün pozulma hallarını müəyinə etmişdilər; bundan başqa onu sorğu-suala tutaraq düşüncələri, həvəsləri, hissləri və seçimləri haqqında öyrənməyə çalışmışdılar. Və ən axırda onu hər cür cinayətdən azad edərək, tibb və biliyin saf obyekti halına, yəni bütün həyatını Mareville xəstəxanasında təcrid olunmuş formada yaşayacaq, amma eyni zamanda, detallı təhlillər vasitəsiylə elm dünyasına təqdim ediləcək bir obyektə çevirmək qərarına gəlmişdilər. Əmin ola bilərsiniz ki, eyni dövrdə Lapcourt məktəbinin müəllimləri balaca qəsəbə sakinlərinə öz danışıqlarına fikir vermələrini və belə şeylər haqqında ucadan danışmamağı öyrədirdilər. Bu, şübhəsiz ki, bilik və iqtidar əlaqədar institutların gündəlik adi həyatın bir parçasının üzərini özlərinin görkəmli diskursu ilə örtməyə imkan yaradan şərtlərindən biri idi. Belə ki, sadəlövh böyüklərlə ayıq uşaqlar arasındakı bu cür hərəkətlər və həzzlər ətrafında cəmiyyətimiz nitq söyləyən, təhlil və tədqiq edən bütöv bir mexanizm qurdu — şübhəsiz ki, tarixdə bu cür tədbirləri alan ilk cəmiyyət biz olduq.
Gizli həyatına aid müstəsna əhvalatları öz məqsədləri üçün həvəslə qələmə alan bu əxlaqsız ingilis müəllifi ilə, yetişkin qadınlar tərəfindən rədd edilən və balaca qız uşaqlarına qəpik-quruş verib onların lütfkarlığını qazanmağa çalışan bu kənd axmağı arasında, şübhəsiz ki, dərin əlaqə vardı: Hər halda, bir ifratdan digərinə doğru, yəni çeşidli olmaqla yanaşı, hər biri özünəməxsus şəkildə məcburedici xüsusiyyətə malik diskursiv düzülüşlər çərçivəsində seks haqqında ətraflı danışılmalı olan bir anlayışa çevrildi. Üstüörtülü gizli etiraf və ya məcburedici sorğu-sual formasında ifadə edilməsindən, incə və ya kobud şəkildə olmasından asılı olmayaraq seks sözlərlə ifadə edilməli idi. Cürbəcür formalarda olan göstərişlər bu ingilis müəllifi və kasıb Lorraineseli kəndlini (adı Jouy idi*) oxşar şəkildə məhdudlaşdırmışdı.
18-ci əsrdən etibarən, seks bir növ ümumiləşdirilmiş diskursiv coşqunluğu qıcıqlandırmağa davam edirdi. Və seks üzərindəki bu diskurslar nə iqtidardan kənarda, nə də ki ona qarşı idi, əksinə düz iqtidarın mövcud olduğu sahənin içərisində və onun tətbiq vasitəsi kimi çoxalırdı. Hər bir yerdə danışmağa təhrik edən vasitələr formalaşır, dinləmək və qeyd etmək üçün aparatlar quraşdırılır; izləmək, sorğu-sual etmək və düsturlaşdırmaq üçün proseduralar müəyyənləşdirilirdi. Seks gizləndiyi yerdən çıxarıldı və diskursiv varlığa bürünməyə vadar edildi. Mədəniyyətimiz seksuallığı əbədi diskursa çevirməyə vadar edən müstəsna imperializmdən seksual diskursu iqtisadiyyat, pedaqogika, tibb və hüquq sahələrində təşviq edən, ortaya çıxardan, nizamlayan və institutlaşdıran çoxşaxəli mexanizmlərə qədər sonsuz söz yığınını mənimsədi və təşkil etdi. Əminliklə demək olar ki, heç vaxt başqa heç bir cəmiyyət modelində belə qısa bir vaxtda seks haqqında bu qədər diskurs yığılmamışdı. Ola bilsin ki, biz seksuallıq haqqında hər şeydən çox danışırıq; Zehnimizi bu tapşırığa uyğunlaşdırırıq; Özümüzü bu mövzu haqqında heç vaxt kifayət qədər danışmadığımıza, ətalət və itaətkarlıq ilə, gözqamaşdıran sübutları əlimizdən qaçırdığımıza, əhəmiyyətli olan şeylərin həmişə bizdən kənar durduğuna və yenidən onun axtarışına çıxmalı olduğumuza inandırırıq. Ola bilsin ki, seks haqqında danışarkən ən çox gəvəzəlik edən və ən səbrsiz olan cəmiyyət də elə özümüzük.
Amma bu ilkin xülasədən də gördüyümüz kimi, söhbət sadəcə bir diskursdan deyil, müxtəlif institutlar daxilində işləyən bütöv mexanizmlər silsiləsi tərəfindən meydana gələn diskurslar çoxluğundan gedir. Orta Əsrlər cismani istəklər və tövbənin həyata keçirilməsi mövzuları ətrafında diqqət çəkəcək qədər yekcins olan bir diskurs təsis etmişdi. Son əsrlər ərzində bu nisbi yeknəsəklik demoqrafiya, biologiya, tibb, psixiatriya, psixologiya, etika, pedaqogika və siyasi tənqidin içərisində formalaşan müxtəlif diskursivliklərin partlaması ilə parçalanıb pərən-pərən oldu və çoxaldı. Daha dəqiq ifadə etsək, ehtirasla əlaqədar əxlaq teologiyası ilə günahlarını etiraf etmə öhdəliyi (seks haqqındakı nəzəri diskurs və onun birinci şəxsin dili ilə ifadə edilməsi) arasındakı güclü əlaqə qırılmasa da, ən azından zəiflədi və müxtəlifləşdi: 18-ci əsrdən etibarən seksin rasional diskurslar daxilində obyektə çevrilməsi ilə hər kəsin şəxsi seks fəaliyyətindən danışmağa məcbur edildiyi davranış arasında bir sıra gərginliklər, münaqişələr, uzlaşma səyləri və yenidən izahetmə cəhdləri meydana gəldi. Belə ki, bu diskursiv böyümə haqqında sadəcə davamlı genişlənmə baxımından danışmaq olmaz; Bundan əlavə, diskursların əmələ gəldiyi mərkəzlərin yayılması, formalarının müxtəlifləşməsi və onları bir-birinə bağlayan şəbəkələrin mürəkkəb düzülüşünə də diqqət etmək lazımdır. Seksual fəaliyyəti gizlətmək haqqındakı ümumi narahatçılıq və dilin ümumi təmizliyindən daha çox, son üç əsri digərlərindən fərqləndirən ən əsas xüsusiyyət müxtəliflikdir. Belə ki, bu dövrdə seks haqqında danışmaq, danışdırmaq, özü haqqında danışmağa vadar etmək, o cümlədən seks haqqında deyilənləri dinləmək, qeyd etmək, üzünü köçürtmək və yenidən paylamaq üçün kəşf edilən qurğular geniş şəkildə yayılmışdır: seks ətrafında müxtəlifləşmənin bütöv bir şəbəkəsi, konkret və icbarı diskursa çevrilmələr hakim olmuşdur. Kütləvi senzuranın əvəzinə həyata keçirilən şey tənzimlənmiş şəkildə və digər müxtəlif formalarda diskursa təhrik etmə idi.
Şübhəsiz, etiraz da edilə bilər. Belə ki, əgər seks haqqında danışmaq üçün bu qədər çox həvəsləndirmə və məhdudlaşdırıcı mexanizmlər zərurəti yaranmışdısa, bunun əsl səbəbi hər kəs üzərində müəyyən təməl bir qadağanın hökm sürməsi idi. Sadəcə iqtisadi təzyiqlər və siyasi tələblər kimi müəyyən zəruriyyətlər bu qadağanı ortadan qaldıra, seks üzərindəki diskursa bir neçə yanaşma aça bilmişdi, amma bunlar da özülüyündə məhdud və ciddi şəkildə kodlanmışdı. Seks haqqında bu qədər çox danışmaq, onun haqqında danışılmasını təmin etmək üçün təkdilə bu qədər çox qurğular təsis etmək — amma bunların hamısını ciddi şəraitdə həyata keçirmək: bütün bunlar seksin gizliliyin obeyti olduğunu, və daha da vacibi, məqsədin onu elə bu cür də saxlama cəhdi olduğunu sübut etmirmi? Seks diskursun çölündədir, sadəcə maneəni ortadan qaldırmaq, sirri məhv etməklə ona gedən yolun önünü açmaq olar: bu tez-tez işlədilən ifadənin özünü tədqiq etmək lazımdır. Bu seks üzərindəki diskursu təşviq edən göstərişi xatırlatmırmı? Bu mövzu, diskursun sərhədləri çölündə olan və kəşf edilməsi əmr edilən bir sirr kimi, nalayiq şəkildə susqunluğa məhkum edilmiş, bununla yanaşı, onun haqqında danışmaq həm çətin və zəruri, həm də təhlükəli və vacib bir şey kimi istifadə edilməsindəki məqsəd insanları seks haqqında danışmağa təhrik etmək deyilmi? Unutmamalıyıq ki, hər şeydən əvvəl Xristian dini təlimi seksi etiraf edilməli şey halına gətirməklə, onu həmişə təlaşverici bir müəmma kimi təqdim etmişdi: özünü hər yerdə və həmişə inadla gizlədən, aşağı səslə danışaraq və adətən özünü pərdələyərək eşidilməyəcək hala gələn hiyləgər varlıq kimi təqdim edilmişdir. Şübhə yoxdur ki, gizlilik seks haqqında danışmağa təhrik edən təməl reallıqla üst-üstə düşmür. Belə ki, əslində bu təhriklər ya seksuallığı qorumağa çalışır, ya da ondan bəhs etmə metodu ilə qeyri-müəyyən bir şəkildə onu gücləndirir. Əsasən gizlilik bu təhriklərin işləmə mexanizminə aid bir mövzudur: yəni seks haqqında danışma tələbini müəyyən bir formaya salma metodudur; seks üzərindəki diskursun sonsuz şəkildə artan sahəsi üçün quraşdırılmış labüd bir uydurmadır. Müasir cəmiyyətlərə xas xüsusiyyət əslində budur ki, onlar seksi kölgədə qalmağa məcbur etmir. Əksinə, onu tək sirr olaraq təbliğ etməklə özlərini seks haqqında sonu gəlməyən (ad infinitum) bir formada danışığa həsr edirlər.
İstinadlar:
[1] Paolo Segneri, L’Instruction du pénitent (French trans. 1695), p. 301.
[2] Alfonso de’ Liguori, Pratique des confesseurs (French trans. 1854), p. 140.
[3] ‘Segneri, L’Instruction du pénitent, pp. 301–2.
[4] İslahata məruz qalmış dini təlim seksi diskursa çevirmək üçün daha ehtiyatlı qaydalar müəyyənləşdirdi. Bu anlayış növbəti, Bədən və Cismani İstəklər bölümündə inkişaf etdiriləcək.
[5] Alfonso de’ Liguori, Préceptes sur le sixième commandement (French trans. 1835), p. 5.
[6] Donatien-Alphonse de Sade, The 120 Days of Sodom, trans. Austryn Wainhouse and Richard Seaver (New York: Grove Press, 1966), p. 271.
[7] Anonim, My Secret Life, (New York: Grove Press, 1966).
[8] Condorcet, istinad etdi: Jean-Louis Flandrin, Familles: parenté, maison, sexualité dans l’ancienne société, (Paris: Hachette, 1976).
[9] Auguste Tardieu, Etude médico-légale sur les attentats aux moeurs (1857), p. 114.
[10] Johann von Justi, Éléments généraux de police (French trans. 1769), p. 20.
[11] Claude-Jacques Herbert, Essai sur la police générale des grains (1753), pp. 320–1.
[12] Liseylər üçün təhlükəsizlik qaydaları (1809)
Maddə 67: Dərs və oxu saatları ərzində ehtiyac üçün çölə çıxmış şagirdlərin ləngiməsini və tələbələrin yığışmasının qarşısını almaq məqsədi ilə həmişə nəzarət edən bir müəllim təyin ediləcək;
Maddə 68: Axşam duasından sonra tələbələr yataqxanalara aparılacaq və dərhal müəllimləri tərəfindən yatızdırılacaqlar;
Maddə 69: Müəllimlər bütün tələbələrin öz yataqlarında olduğuna əmin olduqdan sonra yatacaqlar;
Maddə 70: Yataqlar bir-birindən iki metr uzunluğundakı arakəsmələrlə ayrılacaq, yataqxanalar gecə ərzində işqlandırılacaq.
[13] Johann Gottlieb Schummel, Fritzens Reise nach Dessau (1776), istinad etdi: Auguste Pinloche, La Réforme de l’éducation en Allemagne au XVIIf siècle (1889), pp. 125–9.
[14] H. Bonnet and J. Bulard, Rapport médico-légal sur l’état mental de Ch.-J. Jouy, January 4, 1968.
[15] Michel Foucault, The History of Sexuality, vol 1., 1990.
